Świat roślin
Park zachwyca różnorodnością świata roślin. Dotychczas stwierdzono tu występowanie ponad 1000 taksonów roślin naczyniowych – gatunków, podgatunków i odmian – rodzimych, obcych trwale zadomowionych i niektórych roślin hodowlanych.
Bogactwo flory parku wynika w znacznym stopniu z silnie urozmaiconego krajobrazu młodoglacjalnego. Bogata rzeźba terenu sprawia, że na terenie parku występuje mozaika różnorodnych siedlisk, w których panują specyficzne warunki mikroklimatyczne. Wyraźna jest obecność roślin chłodniejszego klimatu. Gatunki borealne (północne) reprezentuje m.in. bagno zwyczajne, żurawiny – błotna i drobnoowocowa, mącznica lekarska, skalnica torfowiskowa, turzyce – bagienna i życicowa, czartawa drobna, żłobik koralowy, widłak spłaszczony, rosiczka długolistna, tajęża jednostronna, gnidosz królewski, wielosił błękitny, gruszyczka zielonawa, przygiełka biała, bagnica torfowa oraz pływacz średni
O dużej wartości flory WPN świadczy często obfite występowanie wielu roślin chronionych, rzadkich czy wymierających. Znaczna część roślin chronionych na obszarze Parku występuje bardzo obficie, np.: przylaszczka pospolita, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, turzyca bagienna czy storczyk – stoplamek krwisty. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 32 gatunków roślin wpisanych do „Polskiej Czerwonej Księgi Roślin” i 79 na „Listę Roślin Zagrożonych i Rzadkich”.
Do najcenniejszych roślin występujących na terenie parku w skali europejskiej, należą te wymieniane w II i IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej – a więc podlegające ochronie na terenie całej Unii Europejskiej. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 7 takich gatunków (rzepik szczeciniasty, aldrowanda pęcherzykowata, storczyki – obuwik pospolity i lipiennik Loesela, sasanka otwarta, skalnica torfowiskowa, leniec bezpodkwiatkowy). Rzepik szczeciniasty, leniec bezpodkwiatkowy i skalnica torfowiskowa posiadają na terenie Parku silne populacje, wobec czego park stanowi istotną ostoję tych gatunków.
Liczne jest także występowanie tzw. reliktów poglacjalnych, czyli gatunków, które przetrwały w specyficznych warunkach mikrosiedliskowych od czasów zlodowacenia. Spośród nich w Parku występuje m.in. brzoza niska, bażyna czarna i zimoziół północny.
Oprócz roślin północnego klimatu, występują też związane ze znacznie cieplejszymi obszarami Europy. Na bogactwo flory parku znaczny wpływ miało również ekstensywne rolnictwo. Tylko dzięki temu do dziś zachowały się bardzo cenne, półnaturalne typy siedlisk, jak np. wilgotne, tradycyjnie użytkowane łąki, stanowiące ostoję wielu, obecnie rzadkich i ginących gatunków roślin.
W odróżnieniu od roślin naczyniowych, znacznie mniej poznany jest świat mszaków. Z terenu parku znanych jest obecnie około 200 gatunków mchów, 68 gatunków wątrobowców (w tym 11 wymienianych na „czerwonej liście”), oraz 2 gatunki glewików. Wigierski Park Narodowy stanowi istotną ostoję dla takich gatunków mchów jak gładysz paprociowaty i miechera pierzasta.
Przylaszczka pospolita i fiołek błotny (fot. L. Krzysztofiak)
Bogactwo flory parku wynika w znacznym stopniu z silnie urozmaiconego krajobrazu młodoglacjalnego. Bogata rzeźba terenu sprawia, że na terenie parku występuje mozaika różnorodnych siedlisk, w których panują specyficzne warunki mikroklimatyczne. Wyraźna jest obecność roślin chłodniejszego klimatu. Gatunki borealne (północne) reprezentuje m.in. bagno zwyczajne, żurawiny – błotna i drobnoowocowa, mącznica lekarska, skalnica torfowiskowa, turzyce – bagienna i życicowa, czartawa drobna, żłobik koralowy, widłak spłaszczony, rosiczka długolistna, tajęża jednostronna, gnidosz królewski, wielosił błękitny, gruszyczka zielonawa, przygiełka biała, bagnica torfowa oraz pływacz średni
O dużej wartości flory WPN świadczy często obfite występowanie wielu roślin chronionych, rzadkich czy wymierających. Znaczna część roślin chronionych na obszarze Parku występuje bardzo obficie, np.: przylaszczka pospolita, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, turzyca bagienna czy storczyk – stoplamek krwisty. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 32 gatunków roślin wpisanych do „Polskiej Czerwonej Księgi Roślin” i 79 na „Listę Roślin Zagrożonych i Rzadkich”.
Do najcenniejszych roślin występujących na terenie parku w skali europejskiej, należą te wymieniane w II i IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej – a więc podlegające ochronie na terenie całej Unii Europejskiej. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 7 takich gatunków (rzepik szczeciniasty, aldrowanda pęcherzykowata, storczyki – obuwik pospolity i lipiennik Loesela, sasanka otwarta, skalnica torfowiskowa, leniec bezpodkwiatkowy). Rzepik szczeciniasty, leniec bezpodkwiatkowy i skalnica torfowiskowa posiadają na terenie Parku silne populacje, wobec czego park stanowi istotną ostoję tych gatunków.
Liczne jest także występowanie tzw. reliktów poglacjalnych, czyli gatunków, które przetrwały w specyficznych warunkach mikrosiedliskowych od czasów zlodowacenia. Spośród nich w Parku występuje m.in. brzoza niska, bażyna czarna i zimoziół północny.
Oprócz roślin północnego klimatu, występują też związane ze znacznie cieplejszymi obszarami Europy. Na bogactwo flory parku znaczny wpływ miało również ekstensywne rolnictwo. Tylko dzięki temu do dziś zachowały się bardzo cenne, półnaturalne typy siedlisk, jak np. wilgotne, tradycyjnie użytkowane łąki, stanowiące ostoję wielu, obecnie rzadkich i ginących gatunków roślin.
W odróżnieniu od roślin naczyniowych, znacznie mniej poznany jest świat mszaków. Z terenu parku znanych jest obecnie około 200 gatunków mchów, 68 gatunków wątrobowców (w tym 11 wymienianych na „czerwonej liście”), oraz 2 gatunki glewików. Wigierski Park Narodowy stanowi istotną ostoję dla takich gatunków mchów jak gładysz paprociowaty i miechera pierzasta.
Przylaszczka pospolita i fiołek błotny (fot. L. Krzysztofiak)
Świat zwierząt
BEZKRĘGOWCE
Duża różnorodność siedlisk wodnych i lądowych znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowanej faunie bezkręgowców zamieszkujących obszar Wigierskiego Parku Narodowego. Dotychczas stwierdzono tu obecność blisko 4500 gatunków, co stanowi jedynie niewielką część rzeczywiście występujących bezkręgowców. Wiele grup czeka dopiero na dokładne badania specjalistów, inne wymagają weryfikacji, ponieważ znaczna część informacji o nich pochodzi sprzed kilkudziesięciu lat.
Do stosunkowo dobrze poznanych grup bezkręgowców należą niektóre grupy owadów, jak na przykład ważki, pluskwiaki różnoskrzydłe, chrząszcze – biegaczowate, flisakowate, pływakowate, biedronkowate, kusakowate i kornikowate, owady błonkoskrzydłe – grzebaczowate, lepiarkowate, pszczolinkowate, smuklikowate, spójnicowate, miesierkowate, porobnicowate, pszczołowate i mrówkowate, należące do muchówek bzygowate, a także chruściki i motyle. Do końca 2022 roku z terenu Wigierskiego Parku Narodowego wykazano obecność ponad 3300 gatunków owadów, w tym 1722 gatunki motyli, blisko 700 gatunków chrząszczy, około 400 gatunków muchówek i około 350 gatunków błonkówek.
GADY
Gady są zwierzętami zmiennocieplnymi o bardzo zróżnicowanej budowie ciała. Ich skóra jest sucha, szorstka lub delikatna, pokryta rogowatymi tarczami (wytwory skóry właściwej) albo tarczkami i łuskami (wytwory naskórka). Jest ona nieprzepuszczalna dla gazów, co powoduje, że gady nie mogą oddychać przez skórę. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego żyje co najmniej pięć rodzimych gatunków gadów: trzy gatunki jaszczurek - zwinka, żyworodna i padalec oraz dwa gatunki węży - zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata. Wszystkie rodzime gatunki gadów są w Polsce objęte ochroną.
PŁAZY
Teren Wigierskiego Parku Narodowego, bogaty w różnego rodzaju zbiorniki wodne, torfowiska i wilgotne lasy, jest obszarem, na którym dogodne warunki do życia i rozrodu znajduje wiele gatunków płazów. Żyje tu 12 spośród 19 gatunków tych zwierząt obecnych w faunie Polski. Wszystkie nasze płazy są objęte ochroną gatunkową. Traszka grzebieniasta i kumak nizinny należą do gatunków, będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej, dla których państwa członkowskie wyznaczają specjalne obszary ochrony.
Obecnie na całym świecie notuje się spadek liczebności płazów, jest to widoczne zwłaszcza w wysoko uprzemysłowionych krajach Europy. Szczególnie zagrożone są miejsca ich naturalnego rozrodu - niewielkie zbiorniki wodne, które zanikają lub są przekształcane w wyniku wielu czynników (ocieplenie klimatu, obniżenie poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenie środowiska, itp.).
RYBY
W wodach parku stwierdzono występowanie 31 gatunków ryb, co stanowi ponad 50% słodkowodnej ichtiofauny Polski. Pięć z nich – piskorz, koza, śliz, różanka oraz strzebla potokowa – należy do gatunków chronionych. Koza, piskorz i różanka są przedmiotami ochrony w ramach sieci Natura 2000.
Interesujący rybostan posiadają rzeki Parku oraz krótkie cieki łączące systemy jeziorne. Zasiedlają je gatunki zarówno typowo rzeczne jak i wielośrodowiskowe. Pierwsze z nich to prądolubne pstrągi, strzeble potokowe, jazie, klenie, jelce i ślizy. Drugie, to pospolite także w innych typach wód ryby karpiowate, okoniowate i ciernikowate, jak płocie, krąpie, ukleje, leszcze, okonie i cierniki.
PTAKI
Ptaki stanowią najliczniejszą w gatunki grupę zwierząt kręgowych. Różnią się między sobą m.in. pod względem trybu życia, strategii odżywiania, gniazdowania, wychowywania młodych, roli jaką pełnią w ekosystemie oraz znaczenia gospodarczego.
Wigierski Park Narodowy charakteryzuje się dużym bogactwem i różnorodnością fauny ptaków, co wynika w dużym stopniu ze znacznego zróżnicowania ukształtowania terenu, roślinności oraz ilości i wielości zbiorników wodnych. W Parku stwierdzono dotychczas występowanie ponad 200 gatunków ptaków, w tym 160 gatunków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych.
SSAKI
Ssaki są zwierzętami stałocieplnymi, charakteryzującymi się głównie występowaniem gruczołów mlekowych u samic oraz opieką nad potomstwem. Zwierzęta te opanowały wszystkie środowiska na Ziemi. W Wigierskim Parku Narodowym występują co najmniej 52 gatunki ssaków, w tym gatunki obcego pochodzenia, jak jenot i norka amerykańska. Do największych ssaków Parku należy łoś (przedstawiciel rodziny jeleniowatych), którego długość ciała może przekraczać 3 m, a wysokość w kłębie przekraczać nawet 2 m. Do najmniejszych ssaków występujących w Parku należy ryjówka malutka (przedstawiciel rodziny ryjówkowatych), której długość ciała wynosi od 4 do 6,5 cm.
Duża różnorodność siedlisk wodnych i lądowych znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowanej faunie bezkręgowców zamieszkujących obszar Wigierskiego Parku Narodowego. Dotychczas stwierdzono tu obecność blisko 4500 gatunków, co stanowi jedynie niewielką część rzeczywiście występujących bezkręgowców. Wiele grup czeka dopiero na dokładne badania specjalistów, inne wymagają weryfikacji, ponieważ znaczna część informacji o nich pochodzi sprzed kilkudziesięciu lat.
Do stosunkowo dobrze poznanych grup bezkręgowców należą niektóre grupy owadów, jak na przykład ważki, pluskwiaki różnoskrzydłe, chrząszcze – biegaczowate, flisakowate, pływakowate, biedronkowate, kusakowate i kornikowate, owady błonkoskrzydłe – grzebaczowate, lepiarkowate, pszczolinkowate, smuklikowate, spójnicowate, miesierkowate, porobnicowate, pszczołowate i mrówkowate, należące do muchówek bzygowate, a także chruściki i motyle. Do końca 2022 roku z terenu Wigierskiego Parku Narodowego wykazano obecność ponad 3300 gatunków owadów, w tym 1722 gatunki motyli, blisko 700 gatunków chrząszczy, około 400 gatunków muchówek i około 350 gatunków błonkówek.
GADY
Gady są zwierzętami zmiennocieplnymi o bardzo zróżnicowanej budowie ciała. Ich skóra jest sucha, szorstka lub delikatna, pokryta rogowatymi tarczami (wytwory skóry właściwej) albo tarczkami i łuskami (wytwory naskórka). Jest ona nieprzepuszczalna dla gazów, co powoduje, że gady nie mogą oddychać przez skórę. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego żyje co najmniej pięć rodzimych gatunków gadów: trzy gatunki jaszczurek - zwinka, żyworodna i padalec oraz dwa gatunki węży - zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata. Wszystkie rodzime gatunki gadów są w Polsce objęte ochroną.
PŁAZY
Teren Wigierskiego Parku Narodowego, bogaty w różnego rodzaju zbiorniki wodne, torfowiska i wilgotne lasy, jest obszarem, na którym dogodne warunki do życia i rozrodu znajduje wiele gatunków płazów. Żyje tu 12 spośród 19 gatunków tych zwierząt obecnych w faunie Polski. Wszystkie nasze płazy są objęte ochroną gatunkową. Traszka grzebieniasta i kumak nizinny należą do gatunków, będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej, dla których państwa członkowskie wyznaczają specjalne obszary ochrony.
Obecnie na całym świecie notuje się spadek liczebności płazów, jest to widoczne zwłaszcza w wysoko uprzemysłowionych krajach Europy. Szczególnie zagrożone są miejsca ich naturalnego rozrodu - niewielkie zbiorniki wodne, które zanikają lub są przekształcane w wyniku wielu czynników (ocieplenie klimatu, obniżenie poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenie środowiska, itp.).
RYBY
W wodach parku stwierdzono występowanie 31 gatunków ryb, co stanowi ponad 50% słodkowodnej ichtiofauny Polski. Pięć z nich – piskorz, koza, śliz, różanka oraz strzebla potokowa – należy do gatunków chronionych. Koza, piskorz i różanka są przedmiotami ochrony w ramach sieci Natura 2000.
Interesujący rybostan posiadają rzeki Parku oraz krótkie cieki łączące systemy jeziorne. Zasiedlają je gatunki zarówno typowo rzeczne jak i wielośrodowiskowe. Pierwsze z nich to prądolubne pstrągi, strzeble potokowe, jazie, klenie, jelce i ślizy. Drugie, to pospolite także w innych typach wód ryby karpiowate, okoniowate i ciernikowate, jak płocie, krąpie, ukleje, leszcze, okonie i cierniki.
PTAKI
Ptaki stanowią najliczniejszą w gatunki grupę zwierząt kręgowych. Różnią się między sobą m.in. pod względem trybu życia, strategii odżywiania, gniazdowania, wychowywania młodych, roli jaką pełnią w ekosystemie oraz znaczenia gospodarczego.
Wigierski Park Narodowy charakteryzuje się dużym bogactwem i różnorodnością fauny ptaków, co wynika w dużym stopniu ze znacznego zróżnicowania ukształtowania terenu, roślinności oraz ilości i wielości zbiorników wodnych. W Parku stwierdzono dotychczas występowanie ponad 200 gatunków ptaków, w tym 160 gatunków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych.
SSAKI
Ssaki są zwierzętami stałocieplnymi, charakteryzującymi się głównie występowaniem gruczołów mlekowych u samic oraz opieką nad potomstwem. Zwierzęta te opanowały wszystkie środowiska na Ziemi. W Wigierskim Parku Narodowym występują co najmniej 52 gatunki ssaków, w tym gatunki obcego pochodzenia, jak jenot i norka amerykańska. Do największych ssaków Parku należy łoś (przedstawiciel rodziny jeleniowatych), którego długość ciała może przekraczać 3 m, a wysokość w kłębie przekraczać nawet 2 m. Do najmniejszych ssaków występujących w Parku należy ryjówka malutka (przedstawiciel rodziny ryjówkowatych), której długość ciała wynosi od 4 do 6,5 cm.
Świat grzybów
Grzyby charakteryzują się swoistymi cechami, które są właściwe tylko im. Są to organizmy cudzożywne - nie potrafią, tak jak rośliny, same syntetyzować związków organicznych z substancji nieorganicznych, zatem muszą zdobywać gotowe substancje odżywcze, które pobierają z materii organicznej wytworzonej przez rośliny albo zwierzęta. Ze względu na sposób odżywiania, grzyby można podzielić na trzy grupy:
- odżywiające się martwą materią organiczną w postaci obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych (saprobionty). Grzyby te wydzielają do podłoża enzymy trawienne, a następnie wchłaniają strawione substancje;
- żyjące wewnątrz lub na powierzchni innych organizmów żywych i odżywiające się gotowymi związkami wyprodukowanymi przez te organizmy (pasożyty);
- współżyjące z obopólną korzyścią z innymi organizmami żywymi, np. porosty i grzyby mikoryzowe (symbionty).
Grzyby żyją wszędzie tam, gdzie występuje dostatecznie duża wilgotność, która jest niezbędna do ich funkcjonowania. Zasiedlają one lasy, łąki, pola, ogrody i parki, ale występują także w wodach słodkich i słonych. Jednakże większość gatunków grzybów ma ograniczony zasięg występowania.
Na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego do tej pory stwierdzono występowanie ponad 1100 gatunków grzybów. Do najlepiej poznanych należą grzyby lichenizowane (porosty), które jeszcze do niedawna zaliczane były do królestwa roślin. Te niezwykłe organizmy składają się z dwóch komponentów: grzyba (z gromady workowców, wyjątkowo z podstawczaków lub grzybów niedoskonałych) oraz samożywnego (fotosyntetyzującego) partnera (lub partnerów), którym mogą być glony (zielenice) bądź sinice. Na terenie Parku stwierdzono dotychczas około 370 gatunków porostów.
Piestrzenica infułowata i chrobotek strzępiasty (fot. L. Krzysztofiak)
- odżywiające się martwą materią organiczną w postaci obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych (saprobionty). Grzyby te wydzielają do podłoża enzymy trawienne, a następnie wchłaniają strawione substancje;
- żyjące wewnątrz lub na powierzchni innych organizmów żywych i odżywiające się gotowymi związkami wyprodukowanymi przez te organizmy (pasożyty);
- współżyjące z obopólną korzyścią z innymi organizmami żywymi, np. porosty i grzyby mikoryzowe (symbionty).
Grzyby żyją wszędzie tam, gdzie występuje dostatecznie duża wilgotność, która jest niezbędna do ich funkcjonowania. Zasiedlają one lasy, łąki, pola, ogrody i parki, ale występują także w wodach słodkich i słonych. Jednakże większość gatunków grzybów ma ograniczony zasięg występowania.
Na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego do tej pory stwierdzono występowanie ponad 1100 gatunków grzybów. Do najlepiej poznanych należą grzyby lichenizowane (porosty), które jeszcze do niedawna zaliczane były do królestwa roślin. Te niezwykłe organizmy składają się z dwóch komponentów: grzyba (z gromady workowców, wyjątkowo z podstawczaków lub grzybów niedoskonałych) oraz samożywnego (fotosyntetyzującego) partnera (lub partnerów), którym mogą być glony (zielenice) bądź sinice. Na terenie Parku stwierdzono dotychczas około 370 gatunków porostów.
Piestrzenica infułowata i chrobotek strzępiasty (fot. L. Krzysztofiak)
Świat śluzowców
Niezwykle ciekawą, mało jeszcze poznaną grupą organizmów są śluzowce. Są to tajemnicze organizmy łączące niektóre cechy grzybów i najprymitywniejszych organizmów zwierzęcych, jakimi są pierwotniaki. Większość gatunków ma charakterystyczną budowę: są niewielkie – przeważnie kilkumilimetrowe, rzadko większe, są umieszczone na trzonkach, okryte korą, wewnątrz są wypełnione włośnią (jest to system rurek czy nitek, odgrywających rolę przy rozsiewaniu zarodników) i zarodnikami. Występowanie śluzowców związane jest głównie z miejscami zacienionymi, wilgotnymi, o dużej zawartości martwej substancji organicznej. Owocniki śluzowców można spotkać na rozkładającej się materii organicznej, butwiejącym drewnie, w ściółce leśnej, na odchodach zwierząt roślinożernych. Śluzowce żywią się bakteriami, grzybami, pierwotniakami. Ich stadium wegetatywne stanowi wielojądrowa śluźnia, która pełza za pomocą nibynóżek. Śluźnia porusza się w sposób skoordynowany, reagując na różnego rodzaju bodźce.
Wśród gatunków stwierdzonych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego trzy są nowe dla Polski - maworek pomarszczony, wykwit żółtawy i Hemitrichia imperialis.
Śluzowce wykwit piankowaty oraz paździorek rdzawy (fot. M. Romański)
Wśród gatunków stwierdzonych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego trzy są nowe dla Polski - maworek pomarszczony, wykwit żółtawy i Hemitrichia imperialis.
Śluzowce wykwit piankowaty oraz paździorek rdzawy (fot. M. Romański)
Ekosystemy leśne
Lasy Wigierskiego Parku Narodowego to północno-zachodni fragment Puszczy Augustowskiej, która jest największym zwartym kompleksem leśnym w Polsce, a wraz z lasami Litwy i Białorusi tworzy największy obszar lasów na Niżu Europejskim, pokrywający prawie 3000 km2. Lasy są dominującą powierzchniowo formacją roślinną Parku, zajmują 9,4 tys. ha, czyli 62% powierzchni WPN. Charakteryzują się bogactwem tworzących je zespołów roślinnych oraz gatunków roślin grzybów i zwierząt. Z położeniem geograficznym Parku wiąże się silna reprezentacja gatunków i zespołów borealnych (północnych). Stałą domieszkę, nawet w lasach liściastych, stanowi świerk pospolity. Odrębność leśnych zbiorowisk roślinnych północno-wschodniego krańca Polski jest na tyle duża, iż obszar ten jest zaliczany do borealnej strefy lasów i borów mieszanych.
Zróżnicowane warunki naturalne (klimat, żyzność i wilgotność gleb) panujące w Parku, pozwoliły na przypisanie im 10 zespołów leśnej roślinności potencjalnej. Największe powierzchnie zajmuje subkontynentalny bór mieszany (ponad 50%), następnie grąd subkontynentalny (ponad 37%). Stosunkowo dużą powierzchnię (9%), zajmują zbiorowiskach bagienne, w tym charakterystyczne dla obszarów borealnych kontynentalny bór bagienny, borealna świerczyna na torfie i subborealna brzezina bagienna, a także ols torfowcowy, ols porzeczkowy oraz łęg jesionowo-olszowy.
Bór bagienny (fot. L. Krzysztofiak)
Zróżnicowane warunki naturalne (klimat, żyzność i wilgotność gleb) panujące w Parku, pozwoliły na przypisanie im 10 zespołów leśnej roślinności potencjalnej. Największe powierzchnie zajmuje subkontynentalny bór mieszany (ponad 50%), następnie grąd subkontynentalny (ponad 37%). Stosunkowo dużą powierzchnię (9%), zajmują zbiorowiskach bagienne, w tym charakterystyczne dla obszarów borealnych kontynentalny bór bagienny, borealna świerczyna na torfie i subborealna brzezina bagienna, a także ols torfowcowy, ols porzeczkowy oraz łęg jesionowo-olszowy.
Bór bagienny (fot. L. Krzysztofiak)
Nieleśne ekosystemy lądowe
W granicach Parku znajduje się ponad 2200 ha gruntów rolnych. Obszary te stanowią w większości własność prywatną, a w zarządzie Wigierskiego Parku Narodowego znajduje się jedynie ponad 400 ha łąk i pól. Na gruntach będących własnością Skarbu Państwa realizowane są różne formy aktywnej ochrony przyrody, a grunty prywatne podlegają ochronie krajobrazowej.
Tereny nieleśne obejmują pola uprawne – głównie uprawy zbożowe i okopowe oraz zbiorowiska łąk i muraw – świeże łąki i pastwiska, także suche łąki i murawy ciepłolubne, wielokośne łąki wilgotne i torfowiska. Torfowiska są ważnym elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Choć zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię, mają duże znaczenie dla ogólnej różnorodności przyrodniczej obszaru Parku oraz oddziałują na stosunki wodne w swoim otoczeniu. Wiele z nich ma charakter naturalny i jest siedliskiem rzadkich i chronionych gatunków - zarówno roślin jak i zwierząt. W zależności od żyzności oraz sposobu zasilania w wodę wyróżnia się trzy główne typy torfowisk: (1) wysokie (mszary) - wytworzone w zagłębieniach na gruntach o słabej przepuszczalności, w miejscach zasilanych wyłącznie lub niemal wyłącznie wodą deszczową, florystycznie ubogie, silnie kwaśne, ubogie w substancje odżywcze; (2) przejściowe - pośrednie między torfowiskami wysokimi i niskimi, nie tworzą wzniesionych nad poziom gruntu kopuł – ich powierzchnia jest płaska lub wręcz zaklęśnięta; najczęściej rozwijają się one w miejscach, gdzie proporcja dopływu wody z opadów i z wód powierzchniowych lub podziemnych jest wyrównana; zawsze są związane ze stałym, wysokim poziomem wody, a ich postać z pływającymi kożuchami roślin bierze udział w zarastaniu zbiorników wodnych; (3) niskie (łąkowe) - najczęściej wykształcają się w miejscach o nieznacznym, lecz stałym przepływie wody bogatej w substancje pokarmowe (są zasilane przez wody przepływowe ze źródlisk, cieków i rzek); rzadziej powstają w bezodpływowych zagłębieniach terenu, w otoczeniu żyznej zlewni.
W granicach Parku, na terenach otwartych, występują siedliska przyrodnicze chronione w ramach sieci Natura 2000. Należą do nich Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (kod 6120), Niżowe murawy bliźniczkowe (kod 6230-4), Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (kod 6410), Okrajkowe ziołorośla nadrzeczne (kod 6430) oraz Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (kod 6510). Na ogół zbiorowiska te zajmują niewielkie powierzchnie. Największe są obszary łąk świeżych (6510), zajmują łącznie około 90 hektarów.
Widok na łąki w Rosochatym Rogu oraz torfowisko na Jurkowym Rogu (fot. M. Romański)
Tereny nieleśne obejmują pola uprawne – głównie uprawy zbożowe i okopowe oraz zbiorowiska łąk i muraw – świeże łąki i pastwiska, także suche łąki i murawy ciepłolubne, wielokośne łąki wilgotne i torfowiska. Torfowiska są ważnym elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Choć zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię, mają duże znaczenie dla ogólnej różnorodności przyrodniczej obszaru Parku oraz oddziałują na stosunki wodne w swoim otoczeniu. Wiele z nich ma charakter naturalny i jest siedliskiem rzadkich i chronionych gatunków - zarówno roślin jak i zwierząt. W zależności od żyzności oraz sposobu zasilania w wodę wyróżnia się trzy główne typy torfowisk: (1) wysokie (mszary) - wytworzone w zagłębieniach na gruntach o słabej przepuszczalności, w miejscach zasilanych wyłącznie lub niemal wyłącznie wodą deszczową, florystycznie ubogie, silnie kwaśne, ubogie w substancje odżywcze; (2) przejściowe - pośrednie między torfowiskami wysokimi i niskimi, nie tworzą wzniesionych nad poziom gruntu kopuł – ich powierzchnia jest płaska lub wręcz zaklęśnięta; najczęściej rozwijają się one w miejscach, gdzie proporcja dopływu wody z opadów i z wód powierzchniowych lub podziemnych jest wyrównana; zawsze są związane ze stałym, wysokim poziomem wody, a ich postać z pływającymi kożuchami roślin bierze udział w zarastaniu zbiorników wodnych; (3) niskie (łąkowe) - najczęściej wykształcają się w miejscach o nieznacznym, lecz stałym przepływie wody bogatej w substancje pokarmowe (są zasilane przez wody przepływowe ze źródlisk, cieków i rzek); rzadziej powstają w bezodpływowych zagłębieniach terenu, w otoczeniu żyznej zlewni.
W granicach Parku, na terenach otwartych, występują siedliska przyrodnicze chronione w ramach sieci Natura 2000. Należą do nich Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (kod 6120), Niżowe murawy bliźniczkowe (kod 6230-4), Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (kod 6410), Okrajkowe ziołorośla nadrzeczne (kod 6430) oraz Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (kod 6510). Na ogół zbiorowiska te zajmują niewielkie powierzchnie. Największe są obszary łąk świeżych (6510), zajmują łącznie około 90 hektarów.
Widok na łąki w Rosochatym Rogu oraz torfowisko na Jurkowym Rogu (fot. M. Romański)
Ekosystemy wodne
RZEKI
Sieć rzeczną Wigierskiego Parku Narodowego tworzą w większości niewielkie rzeki oraz naturalne połączenia pomiędzy licznie występującymi tu jeziorami. Główną rzeką jest najdłuższa i niosąca najwięcej wody Czarna Hańcza, udostępniona dla turystów na odcinku od jeziora Wigry w dół. Przez Park przepływa także sześć innych rzek o naturalnych, nieuregulowanych korytach. Rzeki w północnej części Parku mają często bystry nurt i kamieniste dno, czym przypominają górskie strumienie.
Rzeki WPN ze względu na duże zróżnicowanie warunków siedliskowych tworzą bardzo różnorodne środowiska przyrodnicze będące miejscem występowania wielu ciekawych, często bardzo rzadkich organizmów wodnych.
Niektóre cieki, z reguły bardzo krótkie i nieposiadające nazwy, mają charakter sztucznych kanałów - zostały one wykopane w przeszłości w celu polepszenia komunikacji pomiędzy jeziorami. Przykładem sztucznego przekopu jest kanał łączący jeziora Krusznik i Wigry.
Ekosystemy małych rzek są mało odporne na nawet niewielką penetrację ludzką - nie da się z nich korzystać bez wyrządzania ich przyrodzie szkód. Występujące w nich siedliska i mikrosiedliska są także miejscem występowania gatunków rzadkich i chronionych. Dlatego wszystkie małe rzeki WPN wyłączone są z ruchu turystycznego.
JEZIORA
Jeziora decydują o niepowtarzalnym pięknie i unikatowej wartości przyrodniczej obszaru Wigierskiego Parku Narodowego. Wraz z otaczającymi je bardzo różnorodnymi formami terenu tworzą one pojezierny krajobraz, który został ukształtowany ok. 12 tysięcy lat temu przez ustępujący z tego terenu lodowiec i jego wody.
Na terenie WPN znajdują się 42 stałe zbiorniki wodne, które zajmują obszar 2839 ha, a więc blisko 19% powierzchni Parku. Największym, najgłębszym oraz najatrakcyjniejszym dla większości turystów zbiornikiem WPN są Wigry. Jezioro to zajmuje 76% ogólnej powierzchni i aż 87% pojemności wszystkich jezior Parku. Blisko połowa jezior Parku reprezentowana jest przez zbiorniki dystroficzne, tzw. suchary. Suchary to śródleśne zbiorniki o przeważnie niewielkiej powierzchni oraz głębokości i prawie zawsze pozbawione dopływów i odpływów. Są one ubogie w pierwiastki oraz związki chemiczne niezbędne do życia wielu organizmom, szczególnie roślinom. Ich woda zawiera duże ilości kwasów humusowych - substancji organicznych powstających z rozkładu igieł, liści, ściółki spłukiwanych do sucharów z otaczających je lasów iglastych. Substancje te nadają wodzie specyficzne brunatne zabarwienie, zmniejszają jej przejrzystość i powodują zakwaszenie.
Rzeka Wiatrołuża i jezioro Wigry (fot. L. Krzysztofiak)
Sieć rzeczną Wigierskiego Parku Narodowego tworzą w większości niewielkie rzeki oraz naturalne połączenia pomiędzy licznie występującymi tu jeziorami. Główną rzeką jest najdłuższa i niosąca najwięcej wody Czarna Hańcza, udostępniona dla turystów na odcinku od jeziora Wigry w dół. Przez Park przepływa także sześć innych rzek o naturalnych, nieuregulowanych korytach. Rzeki w północnej części Parku mają często bystry nurt i kamieniste dno, czym przypominają górskie strumienie.
Rzeki WPN ze względu na duże zróżnicowanie warunków siedliskowych tworzą bardzo różnorodne środowiska przyrodnicze będące miejscem występowania wielu ciekawych, często bardzo rzadkich organizmów wodnych.
Niektóre cieki, z reguły bardzo krótkie i nieposiadające nazwy, mają charakter sztucznych kanałów - zostały one wykopane w przeszłości w celu polepszenia komunikacji pomiędzy jeziorami. Przykładem sztucznego przekopu jest kanał łączący jeziora Krusznik i Wigry.
Ekosystemy małych rzek są mało odporne na nawet niewielką penetrację ludzką - nie da się z nich korzystać bez wyrządzania ich przyrodzie szkód. Występujące w nich siedliska i mikrosiedliska są także miejscem występowania gatunków rzadkich i chronionych. Dlatego wszystkie małe rzeki WPN wyłączone są z ruchu turystycznego.
JEZIORA
Jeziora decydują o niepowtarzalnym pięknie i unikatowej wartości przyrodniczej obszaru Wigierskiego Parku Narodowego. Wraz z otaczającymi je bardzo różnorodnymi formami terenu tworzą one pojezierny krajobraz, który został ukształtowany ok. 12 tysięcy lat temu przez ustępujący z tego terenu lodowiec i jego wody.
Na terenie WPN znajdują się 42 stałe zbiorniki wodne, które zajmują obszar 2839 ha, a więc blisko 19% powierzchni Parku. Największym, najgłębszym oraz najatrakcyjniejszym dla większości turystów zbiornikiem WPN są Wigry. Jezioro to zajmuje 76% ogólnej powierzchni i aż 87% pojemności wszystkich jezior Parku. Blisko połowa jezior Parku reprezentowana jest przez zbiorniki dystroficzne, tzw. suchary. Suchary to śródleśne zbiorniki o przeważnie niewielkiej powierzchni oraz głębokości i prawie zawsze pozbawione dopływów i odpływów. Są one ubogie w pierwiastki oraz związki chemiczne niezbędne do życia wielu organizmom, szczególnie roślinom. Ich woda zawiera duże ilości kwasów humusowych - substancji organicznych powstających z rozkładu igieł, liści, ściółki spłukiwanych do sucharów z otaczających je lasów iglastych. Substancje te nadają wodzie specyficzne brunatne zabarwienie, zmniejszają jej przejrzystość i powodują zakwaszenie.
Rzeka Wiatrołuża i jezioro Wigry (fot. L. Krzysztofiak)