Budowa geologiczna i rzeźba terenu
Pod względem geologicznym Park położony jest w strefie wyniesienia mazursko-suwalskiego, wchodzącego w skład Platformy Wschodnioeuropejskiej. Platforma ta stanowi wypiętrzenie podłoża krystalicznego przykrytego powłoką skał osadowych o miąższości 800 m (łącznie z utworami czwartorzędu). Utwory czwartorzędowe, o miąższości 150-190 m, mają podstawowe znaczenie w budowie geologicznej Parku.
Morfologia terenu Parku, tak jak całego Pojezierza Litewskiego, jest genetycznie związana z akumulacyjną i erozyjną działalnością dwóch ostatnich zlodowaceń: środkowopolskiego i północnopolskiego. Strukturę i rzeźbę utworów powierzchniowych Parku ukształtowało przede wszystkim zlodowacenie północnopolskie (w szczególności stadiał leszczyńsko-pomorski), w wyniku którego powstały m.in.: rynny jeziora Wigry oraz wały i pagórki czołowo-morenowe w rejonie Bryzgla. Ostatecznie krajobraz tego obszaru ukształtowały utwory i formy lodowcowe i wodnolodowcowe z okresu recesji lądolodu fazy pomorskiej. Lądolód, który zatrzymał się na linii Płociczno – Bryzgiel – Czerwony Krzyż – Maćkowa Ruda wyraźnie zróżnicował krajobraz Parku na dwie części. Część północna odznacza się bardzo urozmaiconą rzeźbą. Przeważają tu formy morenowe zbudowane z piasków, glin zwałowych, żwirów i głazów o bardzo urozmaiconym składzie mineralogicznym. Wyraźnie widoczne są wzgórza moreny czołowej, stanowiące lokalne kulminacje dochodzące do 35 m wysokości względnej, ozy, kemy, rynny lodowcowe i zagłębienia wytopiskowe. Tutaj też znajduje się najwyższe wzniesienie Parku – 186 m n.p.m. W części południowej dominują równiny sandrowe zbudowane z piasków osadzających się przed czołem topniejącego lodowca. Najniżej położonym obszarem lądowym jest fragment doliny Czarnej Hańczy w południowo-wschodniej części Parku, o wysokości 126 m n.p.m. Ostateczne ukształtowanie się rzeźby polodowcowej na obszarze Parku miało miejsce w holocenie, kiedy to powstały m.in.: niecki i doliny denudacyjne wypełnione osadami deluwialnymi. Osady holoceńskie występujące na tym terenie to przede wszystkim: piaski i namuły den dolinnych, namuły torfiaste, iły, mułki jeziorne, gytie i torfy.
Morena denna pagórkowata (fot. L. Krzysztofiak)
Morfologia terenu Parku, tak jak całego Pojezierza Litewskiego, jest genetycznie związana z akumulacyjną i erozyjną działalnością dwóch ostatnich zlodowaceń: środkowopolskiego i północnopolskiego. Strukturę i rzeźbę utworów powierzchniowych Parku ukształtowało przede wszystkim zlodowacenie północnopolskie (w szczególności stadiał leszczyńsko-pomorski), w wyniku którego powstały m.in.: rynny jeziora Wigry oraz wały i pagórki czołowo-morenowe w rejonie Bryzgla. Ostatecznie krajobraz tego obszaru ukształtowały utwory i formy lodowcowe i wodnolodowcowe z okresu recesji lądolodu fazy pomorskiej. Lądolód, który zatrzymał się na linii Płociczno – Bryzgiel – Czerwony Krzyż – Maćkowa Ruda wyraźnie zróżnicował krajobraz Parku na dwie części. Część północna odznacza się bardzo urozmaiconą rzeźbą. Przeważają tu formy morenowe zbudowane z piasków, glin zwałowych, żwirów i głazów o bardzo urozmaiconym składzie mineralogicznym. Wyraźnie widoczne są wzgórza moreny czołowej, stanowiące lokalne kulminacje dochodzące do 35 m wysokości względnej, ozy, kemy, rynny lodowcowe i zagłębienia wytopiskowe. Tutaj też znajduje się najwyższe wzniesienie Parku – 186 m n.p.m. W części południowej dominują równiny sandrowe zbudowane z piasków osadzających się przed czołem topniejącego lodowca. Najniżej położonym obszarem lądowym jest fragment doliny Czarnej Hańczy w południowo-wschodniej części Parku, o wysokości 126 m n.p.m. Ostateczne ukształtowanie się rzeźby polodowcowej na obszarze Parku miało miejsce w holocenie, kiedy to powstały m.in.: niecki i doliny denudacyjne wypełnione osadami deluwialnymi. Osady holoceńskie występujące na tym terenie to przede wszystkim: piaski i namuły den dolinnych, namuły torfiaste, iły, mułki jeziorne, gytie i torfy.
Morena denna pagórkowata (fot. L. Krzysztofiak)
Gleby
Na obszarze Parku dominują gleby rdzawe, które stanowią ponad 75% spośród wyróżnionych na omawianym obszarze typów gleb. Stosunkowo duży udział wykazują również gleby brunatne, wytworzone z glin całkowitych (ok. 6%) oraz gleby płowe, wytworzone z piasków gliniastych i naglinowych (ok. 7%). Na utworach organicznych i organicznomineralnych wykształciły się gleby bagienne i murszowe. Lokalnie na omawianym obszarze występują pararędziny, gleby opadowoglejowe i bielicowe oraz gleby torfowe torfowisk niskich, przejściowych i wysokich, gleby mułowo- i gytiowo-murszowe, a także czarne ziemie oraz mady próchniczne. Wśród tych typów wskazać można niewielkie płaty gleb o wyższej bonitacji (przydatności rolniczej). Zdecydowanie jednak przeważają gleby niskiej jakości.
Gleby płowe piaszczyste
Gleby płowe piaszczyste
Klimat
Pod względem klimatycznym Park znajduje się w Regionie Mazursko-Podlaskim, obejmującym swym zasięgiem wschodnią część Pojezierza Mazurskiego oraz część Podlasia. Cały Region, pomimo niewielkiej odległości od Morza Bałtyckiego, pozostaje pod znacznym wpływem rozciągającego się na wschód bloku kontynentalnego Eurazji. Z tego też względu obszar ten ma najsurowsze warunki klimatyczne w całej nizinnej części Polski. Klimat na obszarze Parku charakteryzuje się m.in.:
- średnią roczną temperaturą powietrza atmosferycznego, dla okresu 2002-2022, wielkości 7,5°C - temperatura w tym okresie wzrastała średnio o 0,5°C/10 lat (w okresie 1971-2001 średnia roczna temperatura wynosiła 6,3°C),
- stosunkowo krótkim okresem wegetacyjnym (dla lat 1973-2000 wynosił on 197 dni, a dla wielolecia 2002-2020 - 211 dni; w okresie 1973-2022 okres wegetacyjny wydłużał się średnio o prawie 5 dni/10 lat),
- znacznym udziałem dni mroźnych z temperaturą powietrza poniżej 0°C - w okresie 2002-2022 było ich średnio 44 w roku,
- najniższą temperaturą chwilową, z okresu 2002-2022, o wartości -31,5oC (styczeń 2003),
- najwyższą temperaturą chwilową, z okresu 2002-2022, o wartości 35,2oC (sierpień 2015),
- opadami atmosferycznymi w wysokości 588 mm (średnia suma roczna dla okresu 2002-2022),
- występowaniem w latach 2002-2022 średnio 7 okresów posuchy w roku (posucha to ciąg od 9 do 17 kolejnych dni bez opadu, które mogą być przerywane 1-2 kolejnymi dniami z łącznym opadem równym lub przekraczającym 1,5 mm).
Fot. L. Krzysztofiak, M.Szczęsny
- średnią roczną temperaturą powietrza atmosferycznego, dla okresu 2002-2022, wielkości 7,5°C - temperatura w tym okresie wzrastała średnio o 0,5°C/10 lat (w okresie 1971-2001 średnia roczna temperatura wynosiła 6,3°C),
- stosunkowo krótkim okresem wegetacyjnym (dla lat 1973-2000 wynosił on 197 dni, a dla wielolecia 2002-2020 - 211 dni; w okresie 1973-2022 okres wegetacyjny wydłużał się średnio o prawie 5 dni/10 lat),
- znacznym udziałem dni mroźnych z temperaturą powietrza poniżej 0°C - w okresie 2002-2022 było ich średnio 44 w roku,
- najniższą temperaturą chwilową, z okresu 2002-2022, o wartości -31,5oC (styczeń 2003),
- najwyższą temperaturą chwilową, z okresu 2002-2022, o wartości 35,2oC (sierpień 2015),
- opadami atmosferycznymi w wysokości 588 mm (średnia suma roczna dla okresu 2002-2022),
- występowaniem w latach 2002-2022 średnio 7 okresów posuchy w roku (posucha to ciąg od 9 do 17 kolejnych dni bez opadu, które mogą być przerywane 1-2 kolejnymi dniami z łącznym opadem równym lub przekraczającym 1,5 mm).
Fot. L. Krzysztofiak, M.Szczęsny