Historia człowieka

W Parku odkryto już 70 stanowisk archeologicznych. Najstarsze znaleziska, sprzed 12 tys. lat, to zabytki krzemienne koczowników tzw. kultur „liściakowych”, którzy przyszli tu za stadami reniferów.

Ponad 7 tys. lat p.n.e. nad Wigry dotarły plemiona mezolityczne kundajskiego kręgu kulturowego. Zmiana szaty roślinnej z tundry na las, a zatem i fauny, przekształciły model życia ludzi. Większego znaczenia nabrało rybołówstwo i zbieractwo. Intensywniejsza eksploatacja środowiska naturalnego spowodowała wzrost demograficzny i przejście na częściowo osiadły tryb życia.

W epoce brązu mieszkała tu ludność o tradycjach kultur paraneolitycznych i ceramiki sznurowej. Nikła liczba znalezisk świadczy o bardzo słabym zaludnieniu, a ich charakter (głównie zabytki krzemienne) - o zapóźnieniu cywilizacyjnym.

W poł. VI w. p.n.e., we wczesnej epoce żelaza, znad Dniepru docierają Bałtowie i instnsywnie zasiedlają region. Cechami kultury kurhanów zachodniobałtyjskich są osiedla obronne na wzgórzach, rusztowe osiedla nawodne oraz ciałopalne pochówki pod kurhanami.

W pierwszych wiekach po Chrystusie bałtyjskie plemiona tzw. kultury sudowskiej pod ekonomicznym wpływem Imperium Rzymskiego przeżywały rozkwit. Z kolei od końca VI w. aż do początków X w. na Suwalszczyźnie prawie brak śladów osadnictwa.

W średniowieczu (X–XIII w.) tereny od dorzecza górnej Szeszupy po Biebrzę i od środkowego Niemna po Wielkie Jeziora Mazurskie zamieszkiwali Jaćwingowie – jedno z plemion zachodniobałtyjskich. Duża liczba osad wczesnośredniowiecznych odkrytych na omawianym obszarze, m.in. w Leszczewie, Leszczewku, Czerwonym Folwarku, Cimochowiźnie, Burdyniszkach, Wigrach i na wyspie Kamień, świadczy o intensywnym osadnictwie w tym okresie. Sprowadzenie do Polski Zakonu Krzyżackiego w 1226 roku stanowiło początek kresu niezależnego bytu plemion jaćwieskich. Rycerze zakonni przy pomocy władców mazowieckich, podbijali kolejne ziemie. W 1283 roku Jaćwież została ostatecznie pokonana. Ocalałych z pożogi wojennej przesiedlono w głąb terenów pruskich, części z nich udało się uciec na pograniczne obszaru Mazowsza, Rusi i Litwy, pozostali skryli się w bezkresnych lasach.

Po upadku Jaćwieży okolice jeziora Wigry stanowiły przez blisko dwa stulecia niezamieszkałą puszczę. Ich kolonizacji nie spowodowało wytyczenie w 1422 roku, po długim okresie wojen, granicy pomiędzy Krzyżakami a Wielkim Księstwem Litewskim, któremu przypadł obszar obecnej Suwalszczyzny. Niemniej, pod władaniem książąt litewskich rozpoczęło się w XV wieku wykorzystywanie bogactw puszczańskich. Świadczy o tym powstanie dworu myśliwskiego na wyspie jeziora Wigry, w którym bywali zarówno królowie (m. in. Władysław Jagiełło, Zygmunt August, Władysław IV Waza) jak i możnowładcy ze znaczących na Litwie rodów polskich i litewskich. Z czasem pozwolenia na pozyskiwanie dóbr puszczańskich, nazywane wchodami, przyznawano i służbie leśnej (osocznikom) i poddanym - bartnikom, sianożęcom, budnikom, smolarzom, których obecność stała się zalążkiem pierwszych osad i wsi.

Rozdawnictwo wchodów i nadania jezior znacznie uszczupliły własność królewską; jezioro Wigry było nią nadal w pierwszych latach panowania Zygmunta I Starego. Wpływ na kolonizowanie okolic jeziora Wigry miał podział puszczy na ziemiach pojaćwieskich pomiędzy dwory książęce. Teren ten znalazł się na pograniczu dwóch puszcz: Przełomskiej i Perstuńskiej. Osadnictwo na zachodnim pograniczu litewskim następowało od Merecza. Dopiero w początkach XVI wieku dotarło do okolic obecnej wsi Berżniki oraz jeziora Gaładuś.

Znaczna część puszcz na pograniczu litewsko-pruskim była własnością króla, w imieniu którego gospodarkę leśną prowadzili leśniczowie. Puszcze, których granica przebiegała w pobliżu Wigier: Przełomską i Perstuńską przemianowano w leśnictwa, które były stopniowo dzielone na ostępy.

Zasadnicze jednak znaczenie dla osadnictwa okolic jeziora Wigry miała działalność zakonu kamedułów, który otrzymał w 1667 roku decyzją Jana Kazimierza wyspę Wigry. Z czasem zakon stał się właścicielem obu leśnictw (przełomskiego i perstuńskiego), ogromnego obszaru odpowiadającemu powierzchni dzisiejszej Puszczy Augustowskiej. Tutaj kameduli starali się początkowo ściągnąć osadników do wsi już istniejących, ale słabo zaludnionych, Kameduli zakładali także nowe folwarki jak i przejmowali stare po tak zwanych dożywotnikach (osobach, które otrzymały grunty w dożywotnią dzierżawę). Osobną grupę osadniczą stanowiły rudnie i smolarnie. Część z nich powstała jeszcze przed przejęciem tych terenów przez kamedułów. Na przełomie XVII i XVIII wieku do kamedułów należało dziesięć rudni w Puszczy Perstuńskiej i cztery w Puszczy Przełomskiej. Technologia wytapiania smoły z drzew powodowała ogromne spustoszenia w puszczach. Po smolarniach, w miejscu wyciętych drzew, powstawały osady rolnicze, lecz komisarze królewscy dbali o to, aby nie prowadzono zbyt intensywnej gospodarki na terenie puszczy. Kameduli we wschodniej części swoich włości nie zakładali nowych wsi. Przyczyną były zapewne zatargi z właścicielami sąsiednich ziem – dominikanami sejneńskimi.

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej tereny wokół jeziora Wigry znalazły się w zaborze pruskim (Prusy Nowowschodnie). Władze pruskie skonfiskowały dobra należące do kamedułów wigierskich. Na włączonych do Prus terenach z dóbr należących do królów polskich i zakonników utworzono w 1800 roku ekonomie króla pruskiego. Po przejęciu ziem zaboru pruskiego pod władanie Księstwa Warszawskiego nie została zmieniona forma organizacyjna i podział na ekonomie. Po 1815 roku Suwalszczyzna znalazła się w granicach Królestwa Polskiego. Rozpoczęła się stopniowa kolonizacja w dobrach rządowych, a następnie zapoczątkowano oczynszowanie chłopów i komasację wsi. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku w puszczach rządowych pozyskiwano smołę i wypalano węgiel drzewny. Powstało wiele niewielkich osad leśnych. w II połowie XIX wieku produkcja smoły i węgla drzewnego zaczęła upadać. Nie pozwalało się również na zakładanie barci. Stare osady rudników i smolarzy zmieniały się w ubogie wsie rolnicze.

Do połowy XIX wieku proces kolonizowania okolic jeziora Wigry został zakończony, a ukształtowana sieć osadnicza z niewielkimi zmianami przetrwała do dzisiaj. Na początku XX wieku przestały istnieć wsie: Białe, Słupie, Wasilczyki. współczesne osadnictwo ma charakter prawie wyłącznie wiejski i w minimalnym stopniu związane jest z gospodarką leśną. Zdecydowana większość osiedli wiejskich znajduje się w otulinie wigierskiego Parku Narodowego, przede wszystkim wzdłuż wschodnich i zachodnich granic parku. w granicach parku, obejmujących poza jeziorem Wigry duże obszary leśne, jest kilka kompleksów osadniczych liczących od dwóch do pięciu wsi, połączonych siecią dróg z osiedlami na obrzeżach. Pierwszy tworzą wsie: Stary Folwark, Leszczewo, Leszczewek, Tartak i odsunięta na południe Cimochowizna. Następny kompleks obejmuje wsie przy północno - wschodnich brzegach Wigier: Wigry, Magdalenowo, Czerwony Folwark, Rosochaty Róg i zachodnia część Mikołajewa. Inny obszar należy do wysokiego Mostu i południowej części wsi Maćkowa Ruda. Ostatni z kompleksów osadniczych położony jest wzdłuż południowych brzegów Wigier. Tworzą go wsie: Bryzgiel, Krusznik, Zakąty i Czerwony Krzyż. Ponadto na terenie parku są małe osady leśne: Gawarzec, Słupie, Lipowe, Samle I i Samle II, Królówek i Wiatrołuża. Granice parku objęły też wschodnie fragmenty wsi Krzywe i Gawrych Ruda. Ze względu na przewagę rozproszonej zabudowy, szczególnie w otulinie parku, infrastruktura drogowa na całym obszarze jest bardzo rozwinięta. Część tych dróg istnieje od XVI wieku.

Na początku XX w. przestały istnieć wsie Płociczno, Białe, Słupie i Wasilczyki. Decyzją władz Królestwa Polskiego zostały przeniesione na zachód od Suwałk.

W czasie II w. św. wsie Rosochaty Róg, Zakąty i Jastrzęby wyludniły się z wysiedlonych staroobrzędowców. Wieś Czerwony Krzyż zniknęła w wyniku pacyfikacji przez Niemców w 1944 r.

Do połowy XX w. głównym źródłem utrzymania miejscowej ludności było rolnictwo, praca w lesie i rybactwo, jednak już przed I w. św. w okolicach jezior Wigry i Krzywe zaczęła pojawiać się zabudowa letniskowa. W okresie międzywojennym powstał ośrodek Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Starym Folwarku i dom wypoczynkowy w Gawrych Rudzie. Od lat 60. XX w. wznoszono kolejne ośrodki wypoczynkowe i grupy domków letniskowych.

W latach 70. XX w. wygląd wsi uległ znacznemu przekształceniu. Tradycyjną zabudowę drewnianą i glinianą zaczęto zastępować domami typu „słupek” z cegły silikatowej i z dachem kopertowym.

Od lat 90. XX w. dla części mieszkańców, jeżeli nie głównym, to przynajmniej dodatkowym źródłem utrzymania stała się turystyka. Dziś coraz częściej mieszkańcy miast budują nowe domy i przenoszą się do nadwigierskich wsi. Rolnictwo nie jest już głównym źródłem utrzymania ludności. Wiele osób pracuje w mieście.